گاز بیمارستانی، نوعی گاز که می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد
گاز پزشکی یا بیمارستانی، به گازی گفته می‌شود که به‌منظور درمان یک بیماری یا تشخیص آن، مورداستفاده قرار می‌گیرد. گازهای پزشکی که نوعی دارو محسوب می‌شوند را از آن‌جهت که حتما باید با تجویز پزشک استفاده شوند، به‌عنوان نوعی داروی تجویزی نام می‌برند. در این مقاله، به‌تفصیل در مورد این نوع گازها صحبت می‌کنیم و اطلاعاتی را در مورد انواع مختلف گازهای بیمارستانی در اختیار شما خواهیم گذاشت. در ادامه با ما باشید.
گازهای بیمارستانی، یک نوع دارو هستند
گازهای بیمارستانی توسط متخصصان مراقبت‌های بهداشتی در بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و درمانگاه‌ها و پزشکان متخصص در بخش اورژانس و یا توسط همراهان بیمار یا خود بیمار، در خانه مورداستفاده قرار می‌گیرند. این گازها به‌عنوان فراورده‌های دارویی، برای تجویز به بیمار طبقه‌بندی می‌شوند. البته برخی از نوع گازها به‌عنوان گازهای دستگاه پزشکی دسته‌بندی می‌شوند که البته نتیجه درمانی خاصی برای بیمار در پی ندارند. گفتنی است تجهیزاتی که برای استفاده از این گازها به کار می‌روند را نیز، نوعی وسیله پزشکی در نظر می‌گیرند.
استفاده از گازهای بیمارستانی همانند سایر محصولات دارویی، نیاز به تجویز پزشک دارد که این تجویز، زمان استفاده از گاز و نحوه آن را مشخص می‌کند. اگرچه گازهای پزشکی همانند سایر انواع گازها هستند، اما در بیمارستان یا سایر اماکن درمانی، نباید از این گازها برای مصارف غیرپزشکی استفاده کرد، به همان شکل که نمی‌توان گازهای غیرپزشکی را در مصارف پزشکی مورداستفاده قرار داد. لازم به ذکر است که گازهای بیمارستانی، همانند سایر داروها دارای ماندگاری مشخصی هستند. اگر گاز بیمارستانی در یک سیلندر گاز عرضه شود، تاریخ انقضا و سایر اطلاعات آن بر روی برچسبی که روی سیلندر قرار دارد، قابل مشاهده است.
گازهای بیمارستانی به چه شکل مورداستفاده قرار می‌گیرند؟
در اوایل دهه پنجاه میلادی، ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی به خطرات استفاده از سیلندرهای فشارقوی گاز پی بردند و از آن زمان، این سیلندرها کم‌کم جای خود را به سیستم‌های خلا دادند. استفاده از این نوع سیستم برای استفاده از گازهای پزشکی، بسیار ایمن و مقرون‌به‌صرفه است. این سیستم‌ها گازهای بیمارستانی را به قسمت‌های مختلف بیمارستان ازجمله اتاق بیماران می‌فرستند. سیستم هشدار رایانه‌ای، جریان گاز را کنترل کرده و کارکنان مرکز درمانی را از هرگونه ناهنجاری احتمالی مطلع می‌کند. البته امروزه استفاده از سیلندر و کپسول‌های گاز، مخصوصا در کشورهای درحال‌توسعه، هنوز رواج دارد.
دو دسته کلی گازهای بیمارستانی
به‌طورکلی گازهای بیمارستانی را می‌توان به دو نوع کلی تقسیم کرد. نوع اول، آن دسته از گازها هستند که به‌طور مستقیم در درمان بیماران مورداستفاده قرار می‌گیرند. ازجمله این نوع گازها می‌توان به اکسیژن که برای تنفس بیماران استفاده می‌شود یا گاز N2O که به‌منظور بیهوشی بیمار به کار می‌رود، اشاره کرد. نوع دوم گازهای بیمارستانی، گازهایی همچون CO2 هستند که معمولا به‌منظور راه‌اندازی تجهیزات و تسهیل در فرایند درمان مورداستفاده قرار می‌گیرند و به‌صورت مستقیم در درمان بیماران نقشی ندارند.
انواع گازهای بیمارستانی
از مهم‌ترین گازهای بیمارستانی می‌توان موارد زیر را نام برد:
- گاز کربن دی‌اکسید
کربن دی‌اکسید یک مولکول شیمیایی است که از یک اتم کربن و دواتم اکسیژن تشکیل شده و فرمول آن CO2 است. این گاز در شرایط عادی دما و فشار، بی‌رنگ، بی‌بو، غیرقابل‌احتراق و واکنش ناپذیر است. از این گاز در جراحی‌های با حداقل تهاجم مانند آندوسکوپی، به‌عنوان گاز نفوذی برای دمیدن به حفره بدن استفاده می‌شود. درواقع گاز CO2 برای بزرگ‌تر کردن حفره‌های بدن و ایجاد ثبات در آن‌ها به‌منظور ایجاد دید بهتر در ناحیه موردنظر، مورداستفاده قرار می‌گیرد. همچنین از این گاز در جراحی‌های شکم، جایی که ممکن است جراح، نیاز به حرکت اندام‌های مختلف برای رسیدن به یک ناحیه خاص از بدن را دارد، استفاده می‌شود.
اکسیژن اساسی‌ترین گاز برای زندگی است. از این گاز به‌عنوان یک گاز بیمارستانی، برای بیماران کمبود اکسیژن استفاده می‌شود. اکسیژن یک نوع گاز بیمارستانی است که در هر محیط بهداشتی موردنیاز است و برای احیا یا استنشاق، مورداستفاده قرار می‌گیرد. درصورتی‌که بیماران در تنفس هوا با مشکل روبرو شوند یا زمانی که ریه‌ها، استنشاق اکسیژن را متوقف می‌کنند، از گاز اکسیژن به منظور تهویه مصنوعی استفاده می‌شود.
نیتروژن یک گاز بی‌رنگ، بی‌بو، غیر سمی و غیرقابل اشتعال است. این گاز در دمای اتاق، غیرفعال است و با فلزات معمولی، واکنش شیمیایی ندارد. از نیتروژن به‌عنوان ماده برودتی برای یخ زدن و حفظ خون، بافت و سایر نمونه‌های بیولوژیکی و همچنین انجماد و تخریب بافت در بیماری‌های پوستی و سایر بیماری‌ها استفاده می‌شود.
- گاز هلیوم
گاز هلیوم به دلیل ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاصی که دارد، کمی متمایز از سایر گازهای بیمارستانی است و دارای کاربردهای مهم و زیادی در صنعت پزشکی است. از ویژگی‌های مهم این گاز می‌توان به تراکم کم، حلالیت کم و رسانایی حرارتی زیاد اشاره کرد. گاز هلیوم برای درمان آسم و سایر مشکلات تنفسی با اکسیژن ترکیب می‌شود و مورداستفاده قرار می‌گیرد. درواقع، این گاز به‌طور مستقیم در درمان بیماری‌های تنفسی تأثیرگذار نیست، اما با اثرگذاری بر عضلات تنفسی و کاهش مقاومت مجاری هوایی، به درمان این نوع بیماری‌ها کمک می‌کند. علاوه بر این، امروزه در برخی بیماری‌ها به‌منظور ایجاد نفخ در ناحیه شکم، از این گاز به‌جای گاز دی‌اکسید کربن استفاده می‌شود.
این گاز عاری از هرگونه آلودگی و ذرات است و در مراکز درمانی، بسیار مورداستفاده قرار می‌گیرد. وقتی بیمار در اتاق عمل باشد، چه در وضعیت اورژانسی و چه غیر آن، جراح به‌منظور تنفس آسان بیمار، از این گاز استفاده می‌کند. این گاز در اتاق ICU و NICU، بسیار مورداستفاده قرار می‌گیرد.
- گاز مونواکسید کربن
از این گاز در مقادیر بسیار کمی در آزمایش مربوط به ریه استفاده می‌شود. این آزمایش به کادر درمانی کمک می‌کند تا از میزان تبادل گازها، مطلع شوند.
- گاز آرگون
گاز آرگون، نوعی گاز نجیب بی‌رنگ، بی‌بو و بی‌مزه است که با درصد کمتر از یک، در هوا نیز وجود دارد. این گاز ازنظر شیمیایی بی‌اثر است و به همین جهت، یک گاز غیر سمی نامیده می‌شود. از کاربردهای این گاز در پزشکی، می‌توان به استفاده از آن در فرایندهای مربوط به لیزر اشاره کرد.
- گاز دی نیتروژن مونوکسید
این گاز که نیتروز اکسید نیز نامیده می‌شود و همچنین به گاز خنده معروف است، در ابتدا به‌عنوان مسکن دندان مورداستفاده قرار می‌گرفت؛ اما امروزه، از آن در طیف وسیعی از جراحی‌ها، به منظور بیهوشی و یا بی‌حسی، استفاده می‌شود. مکانیسم دقیق عملکرد این نوع گاز، هنوز ناشناخته است، اما به نظر می‌رسد که اثرات این گاز در قسمت‌های مغز و نخاع اتفاق می‌افتد. درواقع این گاز باعث انتشار موادی در بدن می‌شود که مانع انتقال پیام‌های مربوط به درد خواهد شد و بدین ترتیب باعث کاهش میزان درد می‌شود. در زایمان، مراقبت‌های اورژانسی، جراحی‌های مربوط به دندان و مواردی دیگر، از این گاز به منظور تسکین درد استفاده می‌شود. همچنین این گاز به‌منظور بیهوشی، در برخی جراحی‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد.
- گاز SF6
گاز SF6، گازی ساخته دست بشر است که از یک اتم گوگرد و شش اتم فلوراید تشکیل شده است. از خصوصیات مهم این گاز می‌توان به پایداری آن ازنظر شیمیایی و چگالی بالای آن اشاره کرد. خواصی که این نوع گاز دارد باعث شده است که در چشم‌پزشکی، بسیار مورداستفاده قرار گیرد. در پایان برخی جراحی‌های مربوط به چشم، چشم‌پزشک باید فضای باقی‌مانده را توسط ژل زجاجیه پر کند که این امر می‌تواند با تزریق مقدار کمی گاز SF6، به منظور حفظ فشار موردنیاز برای باقی ماندن شبکیه در محل و التیام کافی آن، حاصل شود. ازآنجاکه این نوع گاز، تراکم بالایی دارد، 3 تا 4 هفته طول می‌کشد تا بافت بدن، آن را جذب خود کند و به همین جهت، بافت چشم، فرصت کافی برای ترمیم بعد از جراحی را خواهد داشت.
گاز استیلن، نوعی گاز سوختی قدرتمند است که کاربردهای گسترده‌ای در صنایع مختلف دارد. این گاز اساسا حاصل واکنش کاربید کلسیم و آب است، اما امروزه، گاز استیلن معمولا طی فرایندهای پتروشیمی تولید می‌شود. از گاز استیلن به‌منظور بیهوشی در برخی انواع جراحی استفاده می‌شود. البته با توجه به خطراتی که استشمام زیاد این نوع گاز متوجه بدن می‌کند، استفاده از آن نسبت به گذشته، بسیار کم شده است.
سخن پایانی
استفاده از گازهای پزشکی باید با وسواس و دقت بالا انجام شود. استفاده از این گازها، حتما باید با تجویز پزشک و با استفاده از دستگاه‌های پزشکی مناسب انجام شود. هر شخصی که از گاز بیمارستانی به‌منظور اقدامات درمانی استفاده می‌کند، باید دوره‌های آموزشی موردنیاز را پشت سر گذاشته باشد و در استفاده از دستگاه‌ها و سیلندرهای گاز بیمارستانی، مهارت لازم را داشته باشد. دانستن تفاوت بین انواع گازهای پزشکی و اطلاع از نحوه نگهداری هر یک، نکته‌ای است که هم ازنظر ایمنی و هم سلامت بیمار، بسیار حائز اهمیت است. همچنین، کلیه پرسنل باید آموزش‌های لازم، در رابطه با اقدامات ایمنی را دیده باشند. تامین کنندگان گاز نیز باید در زمینه حمل‌ونقل سیلندرها و سایر دستگاه‌ها، کاملا ماهر باشند.
بدون دیدگاه